VISIÓNS SOBRE PASTOR DÍAZ

                                

Na revista galaico-arxentina Céltiga, concretamente no seu número 65, de 10 de setembro de 1927, e con expresiva dedicatoria ao viveirense Ramón Villar Ponte, seu amigo e correlixionario, publicou o escritor galeguista Ramón Otero Pedraio (1888-1975) o artigo que a seguir reproducimos. Nel, tomando como motivo o estado de relativo abandono do xardín dos claustros de San Francisco e a presenza dunha carta autógrafa de Pastor Díaz nunha parede do despacho do máis novo dos Villar Ponte, o autor de Arredor de si fía un precioso retrato ambiental do Viveiro de entón, cheo de forza evocadora.

UN XARDÍN I-UNHA CARTA

Viveiro, na serán tépeda e bretemosa do vráu, olla morrer saudosamente o Landrove i-acenderse car'a mar a costelación viaxeira das luzes da prata pescantina. Xa non loce no outo, igoal que un seixo, a ermida do S. Roque e soilo s'adiviñan, dend'o malecón urbano, as masas dos piñeirales amigos do monte i-o loiro vagantío da praia. Sentados frente á noite e o río, soñando na fermosura da cidade e nos mil motivos da sua hestoria e do seu esprito, ¿por qué xurde, sin teimalo, sinxelamente, un paralelo entre o xardín i-a carta?

O xardín frorece, pechado no acougo d'un craustro do deixado convento dos Menores. A casa grande, resoante, simpre, acolledora, está destiñada a difrentes servizos adeministrativos, mais pol'as escaleiras, pasillos e salas inda corre aquil aer de homilde legría, de craridade d'esprito e de vida propio dos fillos de S. Francisco ben difrente da solenidade teolóxica e ascética dos mosteiros de S. Bento ou do Císter. As fiestras dos ousos lanzales da eirexe gardan o dibuxo vexetal das fentas que medran nos puzos deixados e nas probes roinas das casas labregas. Ó igoal que seus hirmáns d'Ourense, de Pontevedra, de Lugo, da Cruña, istes ousos franciscanos de Viveiro parescen cantar no seu isolamento unha sinxela cantiga abrileira, com'as que espallaba o Probiño d'Asís pol'os camiños primaverales da Ombría.

Entrando na casa chama por nos o xardín prisioneiro e calado. Non tén fonte nin paxáros, as herbas bravas cobriron o dibuxo dos cadros e das carreiras e criaron c'as follas murchas, os musgos e os auricelos, unha terra grasa, mol, sempre orballada, de cemiterio. Pechado nos muros da pedra monacal o xardín paresce vivir lonxe das primaveiras e dos outonos do mundo. Non sabe ren da gracia do sol no pazo verdeante das algas, nin do agromar das carballeiras, nin do gostoso morrer do río no seio infindo da mar. No xardín a chuvia sempre ten soar de gárgola, o sol pasa aixiña sin enxugarlle o chan, soilo as rayolas do luar procuran garimosamente a sua soedade de largo isolado pol'a pedra, o tempo i-a lembranza. Os xasmís abrazan a pedra aurelada misturados c'as silveiras, as roseiras campan cada sazón mais pequenas e sinxelas sin se ver coidadas por mans de muller, us grosos froitos roxos teiman amostrar na escuridade de follas i-espiñas a sensoal ledicia da carne vexetal, mais apenas s'astreven pois alí está o vello alcipreste com'o derradeiro frade, griseiro i-afiado, comesto pol'o tempo i-as formigas, predicando a ouservancia d'unha regra d'esquecemento e de calado desespero..

A carta está firmada por Pastor Díaz. Ten'a nun cadro, no seu coarto de traballo un dos millores galegos de Galiza. Os libros non collen nos estantes e acugúlan-se, misturados con boletís, cartas, revistas, pol'as mesas e sillas. Sonoros e vellos, conselleiros e loitadores; chegan de todol-os aires do mundo traguendo inquedanzas, abrindo camiños, consoando soedades. As fiestras franquéanme car'a ponte, o río e a campía. Reina no despacho un esprito novo, curioso e criador. E aquila carta de Pastor Díaz pechada pol'o marco, a data e o tempo decorrido, esperta a lembranza do craustro de San Francisco. O día no que un Rusiñol galego pinte os nosos xardís figurará cicais como o mais románteco o do convento de Viveiro. Tamén Pastor Díaz foi o primeiro románteco do dezanove español. Hay contendo [sic, contodo] a difrencia de que namentras o xardín morre guiado pol'o consello do alcipreste monásteco, o esprito do grande poeta chanta [sic, chouta] por riba da ledicia do esquecimento e terá sempre na yalma galega un aberto ronsel.